ชายฝั่งแห่งหนึ่งในประเทศอินเดีย เต่าหญ้าตัวหนึ่งเสียชีวิตจากการกินขยะเข้าไปจนแน่นและป่วยจนเสียชีวิต เมื่อความตายมาถึง ผู้กินซากก็ปรากฎตัว ตัวเหี้ย (Asian water monitor - 𝘝𝘢𝘳𝘢𝘯𝘶𝘴 𝘴𝘢𝘭𝘷𝘢𝘵𝘰𝘳) ได้กลิ่นเหม็นเน่าของซากเต่าลอยมาไกลจึงเข้าไปสำรวจที่มาแล้วก็ทำการลงมือกินเพื่อเก็บกวาดซากไม่ให้สูญเปล่า
พวกมันถูกเรียกว่า "สัตว์กินซาก" (Scavenger) คือสัตว์ที่บริโภคซากพืชซากสัตว์ที่เริ่มตายหรือกำลังเน่าสลาย โดยสัตว์เหล่านี้จัดเป็นผู้สำคัญที่สุดในระบบนิเวศรองจากผู้ผลิต (พืช) เลยก็ว่าได้ โดยเป็นจำพวกผู้ย่อยสลาย (Decomposer) หากปราศจากผู้กินซากแล้ว ระบบนิเวศจะเต็มไปด้วยสิ่งปฏิกูลเน่าเหม็นสกปรก
• สัตว์ที่กินซากพืชเป็นหลักก็จะเป็นพวกแมลงปีกแข็ง , ทาก , ปลวก , แมลงสาบและไส้เดือนดิน ส่วนพวกที่กินซากสัตว์ เช่นพวกแร้ง , ไฮยีน่า , แมลงวัน และแมลงกินเนื้อชนิดต่างๆ โดยพื้นฐานแล้วสัตว์ที่กินซากเป็นอาหารคือบรรดาสัตว์ที่คอยเก็บกวาดเศษเหลือและชิ้นส่วนของพืชและสัตว์ที่อาจก่อให้เกิดสิ่งปฏิกูลทับถมกันได้ หรือซ้ำร้ายอาจเกิดโรคของพืชและสัตว์แพร่ในระบบนิเวศได้ถ้าไม่มีผู้กินซาก
• สัตว์กินซากสัตว์เป็นอาหาร มักมีการพัฒนาอวัยวะให้เหมาะสมแก่การกินซาก ตัวอย่างเช่นอีแร้งชนิดต่างๆ รู้หรือไม่ครับว่า อีแร้งแต่ละชนิดมีรูปทรงจะงอยปากแตกต่างกัน แร้งหน้าย่น (Lappet-faced vulture) มีจะงอยปากหนาไว้ฉีกหนัง ส่วนแร้งหลังขาว (White-backed vulture) มีจะงอยปากยาวเรียวไว้จิกดึงชิ้นส่วนเนื้อ และแร้งฮู้ด (Hooded vulture) มีจะงอยปากแคบเหมือนไม้จิ้มฟันสำหรับจิกกินเศษเนื้อและไขสันหลัง
• สัตว์ที่กินซากสัตว์เป็นอาหารมักมีระบบภูมิคุ้มกันร่างกายที่มีประสิทธิภาะในการต่อต้านปรสิต แบคทีเรียและไวรัสจากสิ่งมีชีวิตที่มันกินเข้าไป อย่างกระเพาะของไฮยีน่าลายจุด (Spotted hyena) และบรรดาอีแร้งหลายชนิดมีน้ำกรดที่แรงถึงระดับค่า ph = 2 พอจะย่อยสลายเชื้อแอนแทรกซ์ได้ หรือแม้แต่อาจจะทนทานต่อเนื้อที่ติดเชื้อโควิด-19 ได้
• สัตว์กินซากบางชนิดใช้ซากสัตว์ในการขยายพันธุ์และวางไข่ให้ตัวอ่อนมีแหล่งอาหารกิน อย่างเช่นแมลงวัน เมื่อตัวแมลงวันเกาะบนซากสัตว์ พวกมันจะวางไข่ปริมาณมากลงในซากสัตว์ แล้วบรรดาหนอนแมลงวันจะฟักออกมาภายหลัง 1 วัน !! แล้วตัวอ่อนหนอนแมลงวันนี้จะกินซากสัตว์แบบเผาผลาญรวดเร็ว ซึ่งพวกมันใช้ระยะเวลา 14 วันในการเจริญเติบโต
• ในบางครั้ง สัตว์ที่มีสถานะเป็นผู้ล่าก็มีพฤติกรรมกินซากด้วยเช่นกัน ตัวอย่างเช่น จระเข้ ซึ่งปกติจระเข้เป็นนักล่าแห่งคุ้งน้ำ แต่เมื่อมีเหยื่อขนาดใหญ่ตายลงในริมน้ำ จระเข้จำนวนมากจะเข้าสนใจกินอาหารจากซากที่หลงเหลือเสมือนเป็นบุฟเฟ่ต์ที่มีไม่บ่อย
พวกสัตว์กินซากแม้จะดูน่ารังเกียจ แต่พฤติกรรมเหล่านี้ล้วนแล้วสำคัญต่อระบบนิเวศในธรรมชาติ ปราศจากพวกนี้ก็ไม่มีทางที่ระบบนิเวศจะมีความสมดุลย์ สัตว์เหล่านี้เป็นผู้ดำเนินการตามหนทางของการคัดเลือกโดยธรรมชาติ
Pic CR. Robin Biswas
Reference